Op 30 september 2021 zijn in Woerden de eerste zeven Stolpersteine (struikelstenen) gelegd.
Stolpersteine of Struikelstenen zijn een project van de Duitse kunstenaar Gunther Demnig (*1947). In 1997 legde hij in zijn woonplaats Keulen de eerste struikelsteen. Het zijn betonnen steentjes met een messing plaatje van tien bij tien centimeter die herinneren aan zowel omgekomen slachtoffers als mensen die het nationaalsocialisme voor of tijdens de Tweede Wereldoorlog (1933-1945) hebben overleefd. Dit kan de volgende groepen betreffen: Joden, Sinti, Roma, Jehovah’s Getuigen, homoseksuelen, verstandelijk of lichamelijk gehandicapten en prostituees. Volgens de kunstenaar is het de bedoeling dat degenen die het steentje zien er figuurlijk over struikelen. Zij worden ineens geconfronteerd met de verschrikkingen van toen en daardoor aan het denken gezet. Stolpersteine vormen inmiddels een over geheel Europa verspreid monument voor zowel omgekomen slachtoffers als slachtoffers die het nationaalsocialisme voor of tijdens de Tweede Wereldoorlog (1933-1945) hebben overleefd. Er liggen nu 27 landen in totaal meer dan 75.000 stenen. Ook in Nederland liggen op talrijke plaatsen struikelstenen.
De stenen worden gelegd bij de laatst bekende verblijfplaats van de weggevoerde Joden en andere slachtoffers en helpen zo de herinnering aan de slachtoffers levend te houden.
In Woerden zijn 14 mensen weggevoerd en niet teruggekomen. De eerste was Fritz Rosenbaum, die ondergedoken was bij de Franciscanen in Het Klooster. Daarom is de eerste struikelsteen geplaatst bij de ingang van Het Klooster aan de Wilhelminaweg door de Woerdense burgemeester Victor Molkenboer in samenwerking met leerlingen van de Jan de Bakkerschool. Bekijk de video van Wijnand Brak over het leggen van de stenen.
Voor wie zijn al stenen gelegd in Woerden?
- Fritz Rosenbaum: Wilhelminaweg 77
- de familie Löwenstein en Erich Elkan: Julianastraat 9
- Hert Oppenheimer: Emmakade 3
- Paulina Bolle: Singel 107
Fritz Rosenbaum
Geboren 27-5-1915, Witten a/d Ruhr, Duitsland
In 1935 pleegt vader zelfmoord
In 1938 bedreigd, vlucht een kerk in
1-3-1939 naar Rotterdam
3-10-1939 opgenomen in Orde H. Franciscus, Vlodrop
16-11-1939 naar Woerdens Minderbroederklooster (Franciscanen)
2-8-1942 als 1ste Jood opgepakt en weggevoerd uit Woerden
Op dezelfde dag naar gevangenis in Scheveningen en daarna naar Amersfoort
4-8-1942 naar Westerbork
7-8-1942 naar Auschwitz
30-9-1942 vermoord in Auschwitz
Familie Löwenstein
Friedrich, geboren 14-7-1888, Gymnich, Duitsland
Eva Käthe (Pels), geboren 22-3-1894, Leer, Duitsland
Helga Inge, geboren 16-8-1930, Keulen, Duitsland
Naar Woerden februari 1938
Allen staatloos geworden in 1942
Radio (Philips) en fiets (Royal) ingeleverd
19-9-1942 v.o.w.: ‘vertrokken, onbekend waarheen’
Echtpaar: gevlucht naar Apeldoorn, vervolgens naar Utrecht, aldaar opgepakt op 3-6-1943
Inge: gevlucht naar Utrecht, vervolgens naar Amsterdam
12-6-1943 naar Westerbork
20-7-1943 met de 19de trein naar Sobibor
23-7-1943 vermoord in Sobibor
Helga Inge Löwenstein
Dochter van Friedrich en Käthe Löwenstein-Pels
Geboren geboren 16-8-1930, Keulen, Duitsland
Staatloos geworden in 1942
19-9-1942 v.o.w.: ‘vertrokken, onbekend waarheen’
Gevlucht naar Utrecht, vervolgens naar Amsterdam
Omzwervingen Zegveld, WOII overleefd!
Werkzaam als KLM-stewardess, in 1954 omgekomen in Ierland
Erich Elkan
Geboren 20-3-1907, Dinslaken, Duitsland
Woonde vervolgens in Kalkar, Duitsland
De 1ste joodse vluchting in Woerden, 21-1-1938, vestigde zich op Van Kempensingel 2
Veehandelaar, samen met Friedrich Löwenstein
Voegde zich later bij familie Löwenstein aan de Julianastraat
Staatloos geworden in 1942
24-9-1942 v.o.w.: ‘vertrokken, onbekend waarheen’
3-7-1943 naar Westerbork6-7-1943 met de 17de trein naar Sobibor
9-7-1943 vermoord in Sobibor
Herta Sara Oppenheimer
Geboren 4-10-1916, Woerden, Nederland
Dienstbode, verhuisde meerdere malen
Ondergedoken in Utrecht
9-12-1942 v.o.w.: ‘vertrokken, onbekend waarheen’
29-6-1943 via Westerbork met de 16de trein naar Sobibor
2-7-1943 vermoord in Sobibor
Paulina Bolle
Geboren 1-7-1892, Amsterdam, Nederland
Gescheiden van Eliazer Zwartverwer
Verliet Apeldoorn en vestigde zich in Woerden op 25-4-1941
28-9-1942 v.o.w.: ‘vertrokken, onbekend waarheen’
4-5-1943 via Westerbork met de 10de trein naar Sobibor
7-5-1943 vermoord in Sobibor
De eerste inwoner uit Woerden die in Sobibor vergast is.
Meer weten over de geschiedenis van de Joden in Woerden?
Wie meer wil weten over de geschiedenis van de Joden in Woerden kan het boekje lezen dat professor dr. W.C. Ultee hierover schreef: We mogen nergens heen, we moeten naar Vught : de joodse inwoners van Woerden, 1930-1947
Het leggen van de Stolpersteine in Woerden is een meerjarig project. We verwachten in de komende jaren meer Stolpersteine in Woerden te kunnen leggen.
Lezingen
Voorafgaand aan het leggen van de eerste steen hield professor Ultee een lezing over de geschiedenis van de Joden in Woerden. Eerder publiceerde hij hierover een boekje. Na de openingstoespraak door de voorzitter, Jan van Es, vertelde Lucien Harthoorn over het ‘project’ Stolpersteine dat al geleid heeft tot circa 75.000 Stolpersteine in heel Europa. U vindt de toespraken van achtereenvolgens Van Es, Harthoorn en Ultee hier.